Nieważność wyroku kościelnego

Wyrok sądu kościelnego pierwszej instancji nie staje się natychmiast, podobnie jak orzeczenia sądów państwowych, prawomocny ani wykonalny. Strona procesu może uznać go za wadliwy. Wadliwość ma rożny charakter. Wyrok może okazać się niesprawiedliwy (zła ocena dowodów, naruszenie kanonów kościelnych przez ich mylne zinterpretowanie (wykładnię) i co za tym idzie błędne zastosowanie w wyroku). Może również okazać się nieważny ze względu na naruszenie prawa procesowego (naruszenie relewantne dla dóbr chronionych przez prawo Kościoła, nie zaś np. omyłki, pomyłki „techniczne”). Środkiem zaskarżenia jest, poza apelacją, skarga o nieważność wyroku – quaerela nullitatis contra sententiam.

Co mówią kanony?

Ustawodawca kościelny rozróżnia nieważność nieusuwalną i usuwalną. Poniżej podajemy najważniejsze informacje o tej drugiej.
Nieważność usuwalna jest określana każdorazowo przez prawo kościelne pozytywne, jeżeli zaś nieważność orzeczenia wynika nie z normy ustawowej, lecz z ex rerum natura (por. kan. 1620) to taka nieważność nie może być sanowana. Usuwalna nieważność wyroku sądu kościelnego zachodzi, gdy mamy do czynienia z wadą usuwalną zawartą w tym orzeczeniu. Ich wyliczenie przedstawia się następująco:
Z perspektywy proceduralnej wadą usuwalną jest wydanie wyroku przez nieprawidłową (inną niż przewidziana prze prawo) liczbę sędziów, zatem albo zbyt wielu sędziów lub zbyt małą ich liczbę. Naruszony zostaje wtedy przepis kanonu 1425 KPK. Usuwalny charakter ma również brak prawem przewidzianych podpisów pod orzeczeniem oraz brak motywów (racji) rozstrzygnięcia. Z usuwalną nieważnością wyroku mamy też do czynienia jeśli wyrok nie wskazuje daty (rok, miesiąc, dzień) i miejsca jego wydania.

Warto mieć na uwadze również, że z usuwalna nieważność wyroku zajdzie, jeśli orzeczenie oparto na akcie sądowym nieważnym, a którego nieważności nie usunięto w procedurze przewidzianej w kanonie 1619. Nieważność usuwalną powoduje również wydanie wyroku przeciwko stronie, która nie była obecna prawnie, jak na to wskazuje kanon 1620.
Poszczególne przyczyny względnej nieważności są wyliczone przez prawodawcę kościelnego wyczerpująco, zatem skarga zarzucająca ich zajście musi oprzeć się na wskazaniu którejś z nich. Trzeba również pamiętać, że nie wszystkie przypadki nieważności aktu sądowego, o których mowa w kanonie 1622 pod nr 5 powodują nieważność wyroku. Gdy przedmiotem procesu są dobra osób prywatnych, akty uznane prawnie za nieważne, ulegają uzdrowieniu na mocy kanonu 1619 – zatem ex post, przez wydanie wyroku. Nie jest konieczne zgłaszanie sędziemu przed wyrokowaniem, że strona te wady prawne dostrzegła.