Zaskarżanie wyroku sądu biskupiego

Wyrok pierwszej instancji, chociaż prawidłowo ogłoszony, może okazać się nieważny z powodu pominięcia norm prawa procesowego. Stąd, by zagwarantować w jak najwyższym stopniu sprawiedliwość orzeczeń kościelnych, prawo kanoniczne zna środki zaskarżenia wyroku (impugnationes sententiae).
Do zwyczajnych środków zaskarżenia wyroku zalicza się apelację (appellatio) oraz skargę o nieważność wyroku (querela nullitatis). Skargę o nieważność rozpoznaje sędzia, który zaskarżone orzeczenie wydał, jednakże jeśli strona obawia się, że będzie on do niej źle ustosunkowany (iudex suspectus, iudex qui litem suam fecit) może wnieść by wyznaczono innego sędziego (por. kanony 1624 i 1450).

Querela nullitatis

Duże znaczenie ma skarga o nieważność jeśli zarzuca nieusuwalną nieważność wyroku. Taka wada orzeczenia dotyczy poważnych nieprawidłowości. Zachodzi zatem gdy wyrokował sędzia bezwzględnie niewłaściwy oraz gdy wyrok wydała osoba nie mająca władzy sądzenia w trybunale, który sprawę rozpatrywał. Nieważność nieusuwalna zajdzie również, gdy sędzia wydał kwestionowane orzeczenie będąc pod wpływem przemocy lub poważnej (ciężkiej) bojaźni.
Ponadto, nieważność nieusuwalna będzie miała miejsce jeśli postępowanie przed sądem kościelnym prowadzono bez żądania sądowego określonego w kanonie 1501 lub procesu nie wszczęto przeciwko którejś ze stron pozwanych.
Oprócz tego, nieważność zajdzie zawsze gdy choćby jedna ze stron, dla których wyrok wydano nie miała zdolności procesowej w myśl prawa kanonicznego, jeśli ktokolwiek działał w sprawie w cudzym imieniu bez prawnie skutecznego pełnomocnictwa, oraz jeżeli którejkolwiek ze stron odmówiono prawa do bronienia się. Również nierozstrzygnięcie sporu, nawet w części, skutkuje na podstawie kanonu 1620 nieważnością nieusuwalną wyroku.

Strona formalna

Skargę dotyczącą wskazanych wyżej wad orzeczenia można wnieść w formie zarzutu w każdym czasie, zaś w formie samoistnego powództwa w terminie dziesięciu lat od dnia ogłoszenia wyroku (kanon 1620).
Skargę o nieważność można wnieść wraz z apelacją, w terminie wskazanym dla tej ostatniej (kanon 1625). Jeśli wniesiono oba środki zaskarżenia łącznie, sąd kościelny wyższej instancji rozpatruje wpierw skargę o nieważność, bowiem jeśli stwierdzi jej zasadność, winien odesłać akta spawy do trybunału, którego wyroku zakwestionowano. Tam będzie wyeliminowana przyczyna nieważności, zaś sprawa rozpatrzona na nowo merytorycznie.