Na określenie postępowania sądowego (processus iudicialis, ordo iudiciarius) toczącego się przed trybunałami Kościoła zwykle używa się określenia iudicium (zob. kanon 1400). Celem tego postępowania jest wydanie orzeczenia – sądu, dającego wiążącą prawnie odpowiedź na kwestię sporną. Na określenie konkretnego postępowania używa się też określenia, podobnie jak w prawie świeckim, „sprawa” – causa.

Obecnie obowiązujący Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 roku nie zawiera definicji postępowania sądowego przed trybunałami kościelnymi. Jednakże taką definicję zawierał wcześniejszy kodeks, odzwierciedlając i syntetycznie ujmując dorobek dawniejszych kanonistów, ujęty w Corpus Iuris Canonici. Kodeks z roku 1917 stanowił, że iudicium ecclesiasticum to tyle, co prawne rozpatrzenie (zbadanie zgodnie z procedurą, disceptatio) oraz rozstrzygnięcie – definitio- przez właściwy i prawidłowo obsadzony sąd kościelny sporu (lis, controversia) w przedmiocie podlegającym władzy jurysdykcyjnej (kompetencji sądowej) Kościoła (ius cognoscendi).

W aspekcie praktycznym, postępowanie polega na podejmowaniu przez sędziego i strony sekwencji czynności zgodnie z normami wysłowionymi w kanonicznym prawie procesowym. Kompleks tych czynności (oświadczeń woli, działań faktycznych, oświadczeń wiedzy) jest nakierowany na rzeczywiste, merytoryczne rozpoznanie spornego zagadnienia (istoty sprawy w sensie merytorycznym), władczego rozstrzygnięcia wątpliwości przez sąd dzięki przeprowadzonym dowodom (zatem zgodnie z prawną obiektywną, czy po prostu prawdą) oraz wydaniem opartego na zasadach sprawiedliwości wyroku.

Kluczowe w każdym postępowaniu jest dookreślenie wątpliwości w sprawie, czyli ustalenie przedmiotu sporu jak również przedłożenie przez strony materiału dowodowego, który daje wgląd w sprawę pozwalający na kompleksowe jej ujęcie przez pryzmat istoty sporu. Dowody podlegają krytycznej ocenie, zgodnie z prawem dowodowym, zasadami logiki (poprawnych wnioskowań), wiedzy i doświadczenia życiowego sędziego. Wyniki postępowania dowodowego oraz wewnętrzne przekonanie orzekającego w danej sprawie prowadzi do rozstrzygnięcia wątpliwości, a zatem sformułowania sentencji wyroku i jej uzasadnienia.

Ratio legis unormowania procesów kościelnych jest służenie sprawiedliwości (iustitia), słuszności kanonicznej (aequitas canonica) oraz prawdzie (veritas). Ma to kluczowe znaczenie przy interpretacji i stosowaniu poszczególnych kanonów, gwarantując tym samym ochronę prawa kościelnego, a tym samym dobra wspólnego i zbawienia dusz.