Regula iuris

Zgodnie z paragrafem pierwszym kanonu 1526 Kodeksu prawa kanonicznego, obowiązek dowodzenia danego faktu spoczywa na tym, kto twierdzi o zajściu tegoż faktu. Ów obowiązek udowodnienia faktu (onus probandi, ciężar przeprowadzenia dowodu) spoczywa na stronie, która wywodzi z niego skutki prawne (podobną regulację zawiera świeckie prawo procesowe).

Kto i czego ma dowieść?

W postępowaniu spornym, powód winien dowieść środkami dopuszczonym przez procedurę kanoniczną prawdziwość (zajście w realnym świecie) poszczególnych faktów (zdarzeń relewantnych dla zastosowania prawa w danym przypadku), na których opiera żądanie swej skargi. Na stronie pozwanej zaś spoczywa ciężar dowodzenia, o tyle, o ile przedstawia ona zarzuty lub wnosi skargę wzajemną. Dopóki powód nie udowodni poszczególnych faktów, które przytoczył na poparcie swego roszczenia skonkretyzowanego w skardze, dopóty pozwany jest wolny od konieczności uzasadniania swego stanowiska. W ten sposób realizuje się rzymsko-kanoniczna zasada actore non probante, reus absolvitur. Swego rodzaju „transformacja” następuje jednak, gdy pozwany zgłasza zarzut przeciwko powodowi. Wtedy znajduje zastosowanie kolejna reguła – reus excipiendo fit actor. Zatem pozwany w granicach poparcia swego zarzutu „staje się” powodem ze swym onus probandi funkcjonalnie powiązanym z meritum zarzutu.

Co do zasady…

Trzeba mieć na uwadze, że w pewnych wypadkach ustawa kościelna wprowadza obowiązek strony pozwanej sformułowania uzasadnienia swej postawy negatywnej, zatem wyklucza samo zaprzeczanie bez uzasadnienia, wymagając rzeczowej argumentacji. Dzieje się tak, gdy strona nie zgadza się z treścią domniemania prawnego. Onus probandi spoczywa również na promotorze sprawiedliwości w wypadkach, gdy wytacza on powództwo na rzecz ochrony dobra publicznego, bądź gdy przytacza przed trybunałem okoliczności mające znaczenie prawne (podobnie jak prokurator i inne organy w polskim procesie cywilnym lub administracyjnym).